Ramón de Mesonero Romanos

Ramón de Mesonero Romanos (ur. 1803, zm. 1882) – hiszpański pisarz.

Dom rodzinny

Spokojne życie pisarza, różniące się bardzo od burzliwych losów niemal wszystkich romantyków, znane jest głównie z jego własnych dzieł, w tym przede wszystkim z Pamiętników siedemdziesięciolatka wydanych w roku 1881.

Urodził się w Madrycie w chrześcijańskiej i patriarchalnej, a przy tym majętnej i wpływowej rodzinie, mieszkającej przy ulicy del Olivo (ulica ta obecnie nosi nazwę Calle Mesonero Romanos od nazwiska pisarza). Ojciec Ramona pochodzący z Salamanki, Matías Mesonero, prowadził gestorię, czyli agencję, której działalność polegała na prowadzeniu spraw różnych osób prywatnych i występowaniu w ich imieniu w urzędach i instytucjach publicznych. Przez dom ojca – jak później pisarz będzie wspominał – przewijali się stale goście, którzy przychodzili w rozmaitych sprawach; radcowie, sekretarze sądowi, urzędnicy ministerialni, prokuratorzy, burmistrzowie, kupcy, a także zwykli starzy obywatele. Ten ruchliwy dom, a ponadto ciekawe i nie kończące się opowiadania, historyjki, anegdotki i dowcipy jego dobrodusznego i rozmiłowanego w literaturze ojca na temat rodzinnych stron w Salamance oraz ważnych figur na dworze w Madrycie, musiały już wtedy zachęcać przyszłego Ciekawskiego Gadułę (bo takim pseudonimem się będzie podpisywał) do poszukiwania tematów. Ojciec zmarł 5 stycznia 1820, a siedemnastoletni Ramón przejął po nim firmę.

W niedługi czas później Ramón Mesonero wydał swoje pierwsze dzieło Moje stracone chwile (Mis ratos perdidos)^[1], w którym przedstawił Madryt w kolejnych miesiącach lat 1820 i 1821. Były to pierwsze obrazki obyczajowe, które od razu okazały się arcydziełami stylu i sztuki obserwacji. Artykuły te Mesonero opublikował anonimowo.

Liberalne początki

Trzylecie liberalne^[2] (1820-1823) z jego wolnościową i rewolucyjną atmosferą wywarło głęboki wpływ na początkującego pisarza. Aby wziąć czynny udział w walce z królem-despotą i wezwanym przez niego do pomocy wojskiem francuskim, zaciągnął się w szeregi Milicji Narodowej, przez co w roku 1822 musiał wraz z jej oddziałami uchodzić do Kadyksu przed ścigającymi ich wojskami francuskimi księcia d’Angoulême. Do Madrytu wrócił po powrocie Ferdynanda VII do władzy i po rozwiązaniu oddziałów Milicji Narodowej.

Życie w kręgach intelektualnych

Mesonero nie miał wykształcenia uniwersyteckiego, ale brak ten z powodzeniem nadrabiał pilnym czytaniem literatury. Interesował się przede wszystkim twórczością Leandra Fernandeza de Moratina, Bartolomé José Gallarda i Sebastiana de Miñano oraz czytał dramaturgów Złotego Wieku: Tirso de Molinę, Lopego de Vega, Pedro Calderona de la Barkę, Agustina Moreto i Francisco de Rojas Zorrillę. Zachwycał się operą włoską i wręcz z entuzjazmem opisał spektakle operowe, które w Madrycie zrobiły prawdziwą rewolucję. Brał udział w spotkaniach El Parnasillo^[3] i wraz z takimi literatami jak José de Espronceda, Ventura de la Vega, Patricio de la Escosura, należał do Grupy Gromu (Partida del Trueno). Przyjaciółmi Ramona Mesonero i jego towarzyszami spotkań byli także artyści, dramaturdzy i przedsiębiorcy; najbliższym był znany w Madrycie dziennikarz i dramaturg, José María Carnerero, który miał poważny wpływ na młodych pisarzy tamtego okresu i który wprowadził Ramona Mesonero w środowisko dziennikarskie. Drugą sławną osobą, która cieszyła się szczególnymi względami Ciekawskiego Gaduły, był Juan Grimaldi, dyrektor Teatru Książęcego i autor słynnej podówczas komedii magicznej Kozia nóżka (La pata de cabra).

Zainteresowanie Madrytem

Mesonero dość szybko porzucił swoje zajęcie w firmie odziedziczonej po ojcu i zajął się całkowicie literaturą. W latach 1826–1828 opracował pięć przeróbek komedii klasycznych, a następnie rozpoczął przygotowywanie materiałów na temat rodzinnego miasta. Materiały te zebrał i wydał w roku 1831 w formie Podręcznika Madrytu (Manual de Madrid). Podręcznik Madrytu, przypominający trochę obecne „przewodniki po miastach”, był kompendium wiedzy o historii i geografii miasta z informacjami (często czysto statystycznymi) na temat aktualnego życia społeczno-polityczno-gospodarczego i kulturalnego. Przekazywanie wiedzy o Madrycie pisarz uzupełniał obrazkami obyczajowymi Madrycka panorama (Panorama matritense – 1832–1835) drukowanymi w przeglądzie Cartas Españolas i opisującymi życie różnych klas społecznych.

Pisarz interesował się także sprawami urbanistycznymi Madrytu i powodem jego kilkakrotnych podróży zagranicznych była między innymi ciekawość zobaczenia innych miast i ich porównania z jego miastem rodzinnym. Pierwszą swoją podróż pisarz odbył do Francji, a trwała ona od sierpnia 1833 roku do maja roku 1834. Do naszych czasów zachowały się fragmenty Dziennika podróży, opublikowane przez synów Mesonero w setną rocznicę jego urodzin.

Po powrocie z podróży do Francji zaczął pracować dla Dziennika Madryckiego (Diario de Madrid), w którym przedstawiał swoje projekty przekształceń miasta.

Publicystyka kulturalna i zaangażowanie społeczne

W roku 1836 założył Barwny Tygodnik Hiszpański (Semanario Pintoresco Español). Wydając ten bogato zdobiony drzeworytowymi ilustracjami tygodnik, pisarz chciał zainteresować czytelników pięknem kraju ojczystego, jego historią i obyczajami, a przyświecał mu cel, który w całej historii prasy hiszpańskiej wydarzył się chyba tylko ten jedyny raz – zainteresowanie obywateli polityką pisarz pragnął zastąpić zainteresowaniem sprawami kultury. Czasopismo odniosło wielki sukces. Przez cały okres, w którym Mesonero był jego właścicielem i zarządcą, czyli od założenia do roku 1842, tygodnik miał 5000 prenumeratorów i skupiał najwybitniejszych i reprezentujących różne poglądy pisarzy tamtego okresu.

Ramón de Mesonero Romanos był zawsze człowiekiem czynu, a jego postawa niezależna i apolityczna zjednywała mu zaufanie u ludzi z różnych dziedzin. Był organizatorem zabaw. Zorganizował stowarzyszenie do propagowania i podnoszenia poziomu edukacji wśród ludzi. Był jednym z głównych promotorów założenia instytutu naukowo-literackiego Ateneo w Madrycie (1835) i ośrodka kulturalnego Liceo, organizującego spotkania, sesje naukowe i w różnoraki sposób promującego sztukę i kulturę hiszpańską (1837).

Dalsze podróże

Mesonero dalej podróżował. O drugim wyjeździe za granicę mówią Wspomnienia z podróży po Francji i Belgii (Recuerdos de viaje por Francia y Bélgica – 1841). Najwięcej wojaży przypada na okres regencji Marii Krystyny, z których relacje zachowały się w Pracach nie zebranych, opublikowanych – podobnie jak pierwszy Dziennik podróży – przez synów. W swoich podróżach Mesonero Romanos podziwiał osiągnięcia urbanistyczne, postępy, świadomość obywatelską i przebieg realizacji różnych reform. W odróżnieniu od innych romantyków, którzy oglądali miasta europejskie jako wygnańcy lub politycy, Mesonero był obserwatorem rzeczywistości bez żadnego celu czy podtekstu ideologicznego; był kostumbrystą^[4].

Dalsza aktywna działalność dla Madrytu

Jego wielkie zainteresowanie sprawami miasta sprawiło, iż w roku 1846 został wybrany radnym miasta. Jako radny przedstawił cały szereg projektów, które wielu uznało za utopię, a które przewidywały przebudowę całych dzielnic, targowisk, placów, wiaduktów i ulic. W roku 1846 opracował i przedstawił na sesji Rady Miejskiej swój Projekt generalnych ulepszeń (Proyecto de mejoras generales), który zakładał niemal zmianę wyglądu ówczesnego miasta. W parę lat później rzekoma utopia stała się rzeczywistością. W swojej działalności dał dowód, że umie łączyć daleko posunięte, wręcz rewolucyjne, pomysły reform, z tym, co wartościowe z przeszłości (nie pozwolił na przykład zburzyć klasztoru trynitarianek, w którym pochowany został Cervantes; innym razem spowodował, że w domach, w których mieszkali wielcy twórcy Złotego Wieku, wmurowano tablice pamiątkowe).

W roku 1847 został członkiem rzeczywistym Akademii Królewskiej (członkiem honorowym był już od 1838 roku). W dwa lata później ożenił się z kobietą znacznie od siebie młodszą (miała dwadzieścia dwa lata, a on czterdzieści sześć), a następnie zrzekł się funkcji radnego, aby poświęcić się życiu rodzinnemu oraz działalności literackiej i związanej z literaturą. W tym właśnie czasie wydał zmienioną wersję Podręcznika Madrytu (1854), a w latach 1857–1861 w ramach kolekcji klasyków Manuela Rivadeneyry^[5], zatytułowanej Biblioteka Autorów Hiszpańskich, opublikował cały szereg dzieł ze Złotego Wieku Hiszpanii.

W roku 1864 powrócił do współpracy z władzami miasta, ale w innym charakterze: został urzędowym kronikarzem Madrytu. Zlecono mu zorganizowanie biblioteki miejskiej. Jego własny pokaźny księgozbiór, który Rada Miasta odkupiła, stał się zaczątkiem organizowanej przez niego biblioteki. Biblioteka została otwarta w roku 1875, a Ramón Mesonero Romanos został dożywotnio jej pierwszym kustoszem.

Pamiętniki

Ostatnie lata swojego życia poświęcił na pisanie Pamiętników siedemdziesięciolatka, które jako cykliczne artykuły ukazywały się na łamach Pisma Ilustrowanego Hiszpańsko-Amerykańskiego (La Ilustración Española y Americana). Czasopismo to wydało następnie te same Pamiętniki w roku 1881, zebrane w postaci książkowej. Dzięki darowi narracji i dzięki temu, że Ramón de Mesonero Romanos był aktywnym uczestnikiem opisanych w Pamiętnikach zdarzeń kulturalnych, artystycznych i społecznych, stały się one jednym z najchętniej czytanych źródeł wiedzy dla osób interesujących się dziewiętnastowieczną Hiszpanią.

Ramón de Mesonero Romanos zmarł w Madrycie 30 kwietnia 1882 r.

Charakter pisarza

Ramón Mesonero Romanos poświęcił swoje życie dwóm pasjom. Pierwszą była literatura i jej propagowanie. Drugą zaś – jego rodzinne miasto, Madryt, pod każdym względem.

Współcześni mu pisarze i krytycy widzieli w nim człowieka rozsądnego, ale i w pewnej mierze malkontenta. W swoich ocenach skłaniał się bardziej do surowości niż pobłażliwości. W zachowaniu i obyczajach był zawsze uporządkowany i spokojny. W dyskusjach nie był wojowniczy, ale za to nieugięty. Zawsze głęboko przekonany o słuszności swoich sądów, niezmienny w decyzjach i ostrożny w postępowaniu. Początkowe poglądy liberalne z czasu młodości stopniowo łagodniały w miarę upływu lat, aż stał się ostatecznie konserwatystą.

W swoich zainteresowaniach bardzo dociekliwy, miał wyjątkowy dar odmalowywania otaczającej go rzeczywistości i obyczajów.

Został uznany i jest nadal uznawany za jednego z czołowych pisarzy kostumbrystów.

Przypisy

↑ Pełny tytuł brzmiał Moje stracone chwile, czyli lekki szkic o Madrycie z 1820 i 1821 roku. (Mis ratos perdidos o ligero bosquejo de Madrid en 1820 y 1821), Drukarnia Don Eusebio Álvareza, Mardtyt 1822.
↑ Trzylecie liberalne (Trienio liberal) – nazwa powszechnie przyjęta przez historyków hiszpańskich na oznaczenie trzech lat osłabienia władzy monarszej despotycznego króla Ferdynanda VII.
↑ El Parnasillo (dosł. Parnasik) – nazwa, którą grupa młodych nonkonformistów epoki nadała swoim burzliwym zebraniom, odbywającym się w kawiarni del Príncipe w Madrycie.
↑ Kostumbryzm – pojawiający się w dziejach Hiszpanii i krajów latynoskich nurt artystyczny, w którym twórcy koncentrują się na obyczajach społecznych i ludowych. W literaturze rozwinął się głównie w okresie romantyzmu i polegał na przedstawianiu zwyczajów i obyczajów społecznych, ale zwyczajów tych nie analizował ani nie interpretował i tym różnił się od realizmu. Występował zarówno w epice jak i liryce i dramacie, a najczęściej stosowaną formą literacką kostumbryzmu były tzw. obrazki obyczajowe (cuadros de costumbres), czyli krótkie szkice nierzadko o charakterze satyrycznym przedstawiające zwyczaje, charakterystycznych przedstawicieli różnych grup społecznych, zabawy, zajęcia itp.
↑ Manuel Rivadeneyra (1805–1872), hiszpański wydawca i przedsiębiorca drukarski.

Bibliografia

Del Río, Ángel: Historia literatury hiszpańskiej, tom II, PWN, Warszawa, 1972.
Historia de la vida y reinado de Fernando VII de España, tom III, Madryt 1842.
Rubio Cremades, Enrique: Ramón de Mesonero Romanos – Biografía, Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
Simón Diaz, J.: Mesonero Romanos, Ramón de – Biografía, Gran Enciclopedia Rialp, Madryt 1991.

[1] Pełny tytuł brzmiał Moje stracone chwile, czyli lekki szkic o Madrycie z 1820 i 1821 roku. (Mis ratos perdidos o ligero bosquejo de Madrid en 1820 y 1821), Drukarnia Don Eusebio Álvareza, Mardtyt 1822.

[2] Trzylecie liberalne (Trienio liberal) – nazwa powszechnie przyjęta przez historyków hiszpańskich na oznaczenie trzech lat osłabienia władzy monarszej despotycznego króla Ferdynanda VII.

[3] El Parnasillo (dosł. Parnasik) – nazwa, którą grupa młodych nonkonformistów epoki nadała swoim burzliwym zebraniom, odbywającym się w kawiarni del Príncipe w Madrycie.

[4] Kostumbryzm – pojawiający się w dziejach Hiszpanii i krajów latynoskich nurt artystyczny, w którym twórcy koncentrują się na obyczajach społecznych i ludowych. W literaturze rozwinął się głównie w okresie romantyzmu i polegał na przedstawianiu zwyczajów i obyczajów społecznych, ale zwyczajów tych nie analizował ani nie interpretował i tym różnił się od realizmu. Występował zarówno w epice jak i liryce i dramacie, a najczęściej stosowaną formą literacką kostumbryzmu były tzw. obrazki obyczajowe (cuadros de costumbres), czyli krótkie szkice nierzadko o charakterze satyrycznym przedstawiające zwyczaje, charakterystycznych przedstawicieli różnych grup społecznych, zabawy, zajęcia itp.

[5] Manuel Rivadeneyra (1805–1872), hiszpański wydawca i przedsiębiorca drukarski.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]